1000 bài thơ tứ tuyệt

Lưu Sơn Tự - Một hành trình thơ của tâm hồn Việt

Nếu có một người vẫn lặng lẽ gìn giữ hơi thở của hồn thơ Việt giữa thời hiện đại, người ấy có lẽ là Lưu Sơn Tự. Trong thế giới gấp gáp hôm nay, nơi thơ đôi khi chỉ còn là tiếng vọng xa xăm, ông vẫn kiên định cặm cụi viết, và để lại cho đời một công trình thơ đồ sộ – 1.000 Bài thơ tứ tuyệt. Tập thơ ấy không chỉ là con số, không chỉ là minh chứng cho sức sáng tạo phi thường, mà là kết tinh của một tâm hồn từng trải, của một trái tim yêu tha thiết đất nước, con người và cuộc sống quanh mình.

Những ai từng cầm trên tay tập thơ này đều cảm thấy như đang chạm vào một mạch sống Việt Nam tinh khôi, nơi mỗi bài chỉ bốn câu, nhưng chứa trọn một bức tranh, một hơi thở, một triết lý về đời. Với thể thơ tứ tuyệt – vốn ngắn, gọn, đòi hỏi độ tinh luyện cao – Lưu Sơn Tự không sa đà vào sự cầu kỳ, mà chọn cách viết giản dị, mộc mạc, tự nhiên như chính nhịp sống của người quê.

Ngay trong bài mở đầu Mải miết ngày đi, ông đã vẽ ra cảm thức về thời gian và sự đổi thay của đời người:

Lá rụng, chồi non vừa mới nhú
Vơi đầy con nước, nhịp mùa qua
Mải miết ngày đi, tờ lịch rụng
Cành đào năm cũ chợt bừng hoa.

Thời gian trong thơ ông trôi không vội, không lười, mà nhẹ nhàng như nhịp đập của đất. Ở đó có sự vô thường, có chia ly, có đổi thay, nhưng trên hết là niềm tin rằng, qua mỗi mùa phai tàn lại có một mùa hoa mới nở. Chính sự bình thản và thấu hiểu ấy đã làm nên hơi thở thiền định trong nhiều bài thơ của ông – nơi con người không oán trách mà hòa mình vào quy luật của tạo hóa.

Thiên nhiên trong thơ Lưu Sơn Tự không chỉ là phông nền cho cảm xúc, mà dường như là người bạn tri kỷ, đồng hành cùng thi nhân trong từng suy tưởng. Ở Chiều xuân, ông viết:

Quất trĩu cành xuân chạm
Đào hớn hở xòe bông
Chiều thướt tha lịch lãm
Gió giăng buồm phía sông.

Chỉ bốn dòng thơ mà như một bức tranh vẽ bằng ánh sáng và hương. Gió, sông, hoa, nắng – tất cả đều như có linh hồn, vừa tươi mới vừa yên bình. Cái đẹp trong thơ ông không phải là vẻ đẹp của xa hoa, mà là vẻ đẹp của sự sống âm thầm, giản dị, của từng nhành cây, ngọn cỏ. Đọc ông, ta thấy lại ký ức những buổi chiều quê, nơi mùi đất, mùi khói bếp và tiếng chim trộn lẫn, khiến lòng người dịu lại.

Trong Đêm trăng, ông viết:

Trăng ngả mình lên ngọn hàng me
Hồ lặng gió nghiêng cả đêm hè
Trai gái khoác vai như trẩy hội
Sương buông trắng tự bức màn the.

Cái trăng trong thơ Lưu Sơn Tự không chỉ là trăng trên trời, mà là trăng của ký ức, của tuổi trẻ, của tình người. Ánh trăng ấy soi vào lòng người đọc, để lại một thứ ánh sáng mờ dịu, khiến ta bỗng thấy thương những đêm xưa êm đềm của chính mình.

Tình yêu trong thơ ông cũng vậy – không ồn ào, không kịch tính, mà ấm áp và thuần khiết. Ở Hôn, ta bắt gặp một khoảnh khắc ngọt ngào đến mơ hồ:

Trăng e ấp mãi nụ hương nhài
Sương ve vãn với những lùm mai
Bâng khuâng em đứng chờ anh tới
Gió thoảng hôn lên tóc bờ vai.

Nụ hôn ấy không chỉ là tình giữa hai người, mà còn là sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, giữa gió và tóc, giữa trăng và lòng. Tình yêu trong thơ Lưu Sơn Tự vừa e ấp vừa sâu thẳm, vừa là kỷ niệm, vừa là khát vọng, vừa là nỗi nhớ không tên của người đã đi qua nhiều mùa thương.

Tình quê hương là mạch nguồn lớn nhất chảy xuyên suốt trong cả tập thơ. Trong hàng trăm bài viết về làng quê, ruộng đồng, mùa vụ, ta nhận ra một tấm lòng tha thiết với đất và người nông dân. Ông viết trong Ngõ nhỏ:

Ngõ nhỏ ngày xưa đợi trăng lên
Dạ lan, nhài trắng ngát quanh thềm.

Và trong Gối vụ:

Hai vụ chiêm, mùa thêm vụ màu
Anh cày em cấy gối vụ sau.

Những câu thơ ấy tưởng như chỉ kể chuyện mùa màng, nhưng lại gợi ra cả một nền văn hóa lao động, một tình yêu đời bình dị mà kiên cường. Đọc thơ ông, ta thấy lại những giá trị xưa đang dần mất trong nhịp sống công nghiệp: sự cần cù, thủy chung, niềm vui nhỏ bé từ hạt lúa, bông hoa.

Thế nhưng, Lưu Sơn Tự không phải là người chìm trong hoài niệm. Ông nhìn thẳng vào hiện thực, vào những đổi thay của xã hội với đôi mắt vừa cảm thông vừa trăn trở. Ở Phố mới, ông thẳng thắn:

Phố rộng nhà chen inh ỏi xe
Gió thoảng nắng nghiêng màu ô nhiễm.

Một câu thơ mà như tiếng thở dài. Ông không phủ nhận sự phát triển, nhưng tiếc cho những mảng trời trong lành đã mất. Ở một khía cạnh khác, ông nhắc nhở người đọc đừng quên cội nguồn, đừng để mình bị nuốt chửng bởi tiện nghi mà đánh rơi sự yên tĩnh trong tâm hồn.

Tình yêu đất nước trong thơ ông cũng giản dị như vậy, không hô hào, không ồn ào, mà thấm đẫm trong từng hình ảnh nhỏ. Bài Gửi đào khiến người đọc không khỏi xúc động:

Gửi đào ra đảo vừa đúng Tết
Gió mặn sóng giăng điểm từng bông
Chiến sĩ nâng niu quên hết mệt
Đất liền biển đảo đượm thắm nồng.

Giữa khoảng cách biển khơi, ông nối hai đầu đất nước bằng một nhành đào nhỏ – biểu tượng của tình người, của sự gắn bó giữa hậu phương và tiền tuyến. Đó là chủ nghĩa yêu nước tinh tế nhất: yêu bằng hành động, bằng cảm thông, bằng chia sẻ.

Cũng với tinh thần ấy, trong Bạch Đằng giang, ông khơi dậy hào khí dân tộc bằng những vần thơ mạnh mẽ:

Mãi còn nghe sóng Bạch Đằng giang
Nhấn chìm lũ cướp nước hung tàn.

Câu thơ như tiếng trống dội về từ nghìn xưa, vang trong lòng người đọc niềm tự hào không bao giờ tắt. Lưu Sơn Tự không chỉ làm thơ để ngợi ca quá khứ, mà còn để nhắc nhở hôm nay – về trách nhiệm, về tự tôn dân tộc, về ý thức gìn giữ những gì cha ông đã đổ máu để có được.

Ở những bài thơ đời thường, ông vẫn tìm thấy chất thơ giữa những nhọc nhằn. Trong Sau bão, ông viết:

Bão tan, mưa giội cây ngổn ngang
        Nhà siêu, mái tốc, lũ ngập tràn.

Và rồi, ngay sau đó là những vần thơ về người dân “chung tay cứu giúp”, những con người nhỏ bé nhưng lớn lao. Bằng ánh nhìn nhân hậu, Lưu Sơn Tự cho ta thấy rằng, giữa thiên tai, tình người chính là sức mạnh lớn nhất.

Đọc đến Giật mình, người ta lại mỉm cười, bởi sau những nỗi đau và trăn trở, ông vẫn dành chỗ cho sự lãng mạn hồn nhiên:

Đạp xe trời chợt mưa rào
Đường đê không có chỗ nào che thân
Giật mình em hiện bất thần
Chung ô khoác áo hết phần mưa rơi.

Một khoảnh khắc nhỏ thôi, nhưng ai từng yêu đều từng có. Chính sự giản dị này khiến thơ ông dễ gần, dễ thương, mà vẫn ngân vang dư vị sâu xa của nhân tình.

Khi đi qua gần một nghìn bài thơ, ta nhận ra rằng 1.000 Bài thơ tứ tuyệt không chỉ là tập hợp của nhiều bài lẻ, mà là một trường ca thu nhỏ của cuộc đời. Ở đó có tuổi trẻ và tuổi già, có nụ cười và giọt nước mắt, có chiến tranh và hòa bình, có cả nỗi cô đơn và niềm hạnh phúc giản đơn. Mỗi bài là một lát cắt của thời gian, và cả tập thơ là một dòng sông chảy mãi trong lòng người đọc.

Lưu Sơn Tự không tìm cách gây ấn tượng bằng triết lý cao siêu hay ngôn ngữ cầu kỳ. Ông tin rằng cái đẹp chân thật nhất nằm trong những điều giản dị nhất. Vì thế, dù viết về biển lớn hay ao làng, về chiến công hay bữa cơm thường nhật, ông vẫn giữ được một giọng điệu riêng – khiêm nhường, thủy chung, ấm áp.

Đọc thơ ông, ta thấy hiện lên hình ảnh một người Việt Nam chân chất: biết yêu, biết nhớ, biết đau, biết vui. Một người viết bằng trái tim hơn là ngòi bút, viết không để nổi tiếng, mà để lưu lại dấu vết của tâm hồn giữa dòng đời trôi.

Khi khép lại trang cuối cùng của 1.000 Bài thơ tứ tuyệt, người đọc có thể sẽ lặng đi một chút. Không phải vì tập thơ kết thúc, mà vì mình vừa đi qua một chặng đường dài của cảm xúc. Mỗi bài thơ là một bước chân, mỗi tứ tuyệt là một nhịp thở. Từ “Lá rụng, chồi non vừa mới nhú” đến “Cành đào năm cũ chợt bừng hoa”, hành trình ấy chính là hành trình của đời người – ngắn ngủi, mong manh nhưng cũng vô cùng tươi đẹp.

Lưu Sơn Tự đã dùng bốn câu thơ để kể trọn một đời, và dùng một nghìn bài thơ để kể trọn hơi thở của quê hương, của đất nước, của chính con người Việt Nam. Đó là món quà ông để lại cho thế hệ mai sau – giản dị, trong lành và sâu sắc như một tách trà sen buổi sớm.

Và khi gấp lại cuốn sách, trong lòng người đọc vẫn vẳng lên đâu đó lời nhắn gửi không thành tiếng của thi nhân: hãy sống chậm hơn, hãy lắng nghe nhịp đập của đất trời, để thấy rằng quanh ta – điều bình thường nào cũng có thể hóa thành thơ.